De dag dat Billy K. werd ‘kaltgestellt’

Het was al even geleden dat ik hem nog had ontmoet, oud-collega en vriend voor het leven Billy Kalonji. Ik leerde hem kennen nadat ik was teruggekeerd uit Afrika en ik voor Riso, later Samenlevingsopbouw, nu Saamo, begon te werken. In Afrika heb ik de mooiste en lelijkste momenten van mijn leven beleefd. Maar ik heb er ook een liefde voor het continent aan overgehouden. Het zorgde voor een verbondenheid met Billy. Hij was na zijn studies in zijn geboorteland Congo verder komen studeren in België en had hier zijn vrouw gevonden.

Het waren de jaren waarin mensen vanuit de vier windstreken een nieuw leven wilde opbouwen in ons land. Dat veroorzaakte maatschappelijke spanningen en de overheid maakte budgetten vrij om de integratie van de nieuwkomers te begeleiden. Organisaties zagen mogelijkheden en dan mocht je een ander al wel een vliegje afvangen. “Het moet niet altijd FMV (Federatie Marokkaanse Verenigingen) zijn die de subsidies voor migrantenbegeleiding opstrijkt.” klonk het bij de toenmalige coördinator van Riso toen.

Billy werd door Riso/Samenlevingsopbouw/Saamo aangenomen om activiteiten op te zetten voor de Afrikaanse diaspora in het algemeen en de Afrikaanse jongeren in het bijzonder. Hij deed dat met een tomeloze inzet, onvermoeibaar, tijd noch moeite sparend. Maar hij wilde meer dan alleen activiteiten inrichten. Billy zag ook de structurele obstakels voor een vlotte integratie. Hij wilde op de juiste tafels kloppen. Het was niet altijd makkelijk, ik zag het vanaf de eerste lijn. Billy liep tegen culturele verschillen aan die als glazen wanden opdoken. Om de Tanzaniaanse oud-president Julius Nyerere te parafraseren: “Billy moest rennen waar zijn collega’s konden wandelen.”

Het botste met leidinggevenden die zwaaiden met grote woorden en theoretische modellen. Die in hun hoofd de analyses van ongelijkheid en achterstelling van de Afrikaanse medeburgers hadden gemaakt en de doelstellingen hadden bepaald. Die de oorzaken van racisme hadden ontleed en pasklare oplossingen hadden bedacht. Wat de Afrikaanse medewerker ervan vond was van ondergeschikt belang. Voor alle duidelijkheid: het waren niet zozeer oude witte mannen, jongere witte vrouwen zijn geen haar beter. Voeg er nog een portie toxisch leiderschap aan toe en een Raad van Bestuur die nooit op de werkvloer was te zien maar zich onvoorwaardelijk achter de leidinggevenden schaarde.

Op een schone dag werd Billy, wars van alle procedures en na meer dan tien jaren trouwe dienst, ontslagen. De organisatie was in zwaar weer terechtgekomen en er moest worden bespaard. Was Billy juist dat beetje te eigenzinnig geweest? Wist de teamleiding niet om te gaan met culturele verschillen? Vergat hij zich als werknemer van Afrikaanse origine te conformeren aan het witte superioriteitsdenken? Er was geen duidelijke reden. Alleen dat er afvloeiingen moesten gebeuren. Dan kan je beter de bokken eruit schoppen en de makke schapen houden.

Ik herinner mij nog haarfijn dat ik een protestbrief wilde schrijven naar de Raad van Bestuur. Eén voorwaarde: er moest minimaal een derde van het personeel mede ondertekenen. Tot mijn eigen stomme verbijstering bereikten we dat aantal langs geen kanten. Mensen die anders hun mond vol hadden van maatschappelijke ongelijkheid of, God betere het, van dekolonisatie. Die dag is er ook bij mij iets gebroken.

Voor de volledigheid van het verhaal, er zijn meerdere mensen door Samenlevingsopbouw, nu Saamo, bij het groot huisvuil gezet. Het gros waren werknemers met een migratieverleden. De collega’s stonden erbij en keken er naar. By the way, Samenlevingsopbow/Saamo gaf gelijk aan het begrip ‘évolué’ een hedendaagse invulling. Maar aan maatschappijkritiek is er verder geen gebrek en een blik rode verf is zo over een beeld van Leopold II gekieperd. En de subsidies blijven stromen. En de zon gaat op en de zon gaat onder. En eeuwig ruist de zee.