Een begrafenis 81 jaar na het overlijden

In de buurt van het Te Boelaarpark, in de Leescorfstraat, plaatste Project Littekens in de stoep voor het huis nr. 55 drie struikelstenen. Daarmee kregen Mendel Fishel, zijn vrouw Emily Black en hun zoon Leon Fishel 81 jaar nadat zij door de nazi’s werden vermoord een begrafenisplechtigheid. De struikelstenen zijn als het ware de grafzerken die zij nooit hebben gekregen.

Districtsburgemeester van Borgerhout Marij Preneel (Groen) opende de bijeenkomst die talrijk werd bijgewoond door familie en buren en bood excuses aan voor het grote onrecht dat een aantal medebewoners van Joodse origine in de oorlog is aangedaan. Daarna vertelde kleinzoon Melvyn Fishel het verhaal van zijn grootouders en oom terwijl Wim Kenis de stenen in het trottoir plaatste. Fishel: “Mijn grootvader werd geboren in Litouwen dat toen nog deel uitmaakte van het Russische Rijk. De toenmalige Tsaar Alexander II werd vermoord (nvdr. door de extreem-linkse terreurgroep Narodnaja Volja) maar de Joden kregen de schuld waardoor het antisemitisme en de pogroms (nvdr. gewelddadige aanval) snel toenamen. De ouders van Mendel vluchtten met hun zoon naar Engeland. Daar trouwde Mendel later met Emily Black. Het echtpaar kreeg twee zonen en verhuisde naar Antwerpen. Hun derde zoon werd daar geboren.”

Gedeporteerd en vermoord

Toen de oorlog uitbrak, probeerde het gezin naar Engeland te vluchten. Jammer genoeg misten ze de laatste boot en besloten ze terug te keren. Enkele maanden later arresteerden de Duitsers de twee oudste jongens omdat zij de Britse nationaliteit hadden. Ze verbleven dan 5 jaren in een interneringskamp in Polen. Tijdens die jaren stuurden zij brieven, foto’s en pakjes naar elkaar. Leonard, de middelste zoon en vader van Melvin, hield al deze correspondentie bij. Het is echter na zijn dood dat Melvyn en zijn zus Shirley de brieven en foto’s terugvonden en zij het verhaal van de familie konden reconstrueren. Melvyn vertelt verder: “Mendel en Emily werden opgeroepen om zich te melden in de Dossinkazerne, zogezegd om te gaan werken in Duitsland. (nvdr. die uitnodigingen werden verstuurd door de VJB, Vereniging van Joden in België, die echter onder controle van de Duitse bezetter stond). Mijn grootouders beseften niet dat het een val was. Aangekomen in kazerne Dossin werden ze op transport gezet naar Auschwitz waar ze na enkele dagen aankwamen en onmiddellijk werden vermoord. Oom Leon moest eerst als dwangarbeider meebouwen aan de Atlantik wall maar werd enkele maanden later eveneens naar Auschwitz vervoerd en vermoord.”

Nooit meer!

De achterkleinkinderen van Mendel en Emily lazen voor uit de brieven van hun overgrootouders. Hartverscheurende fragmenten van mensen die het grote onheil rondom hen zagen toenemen maar geen kant uit konden. Twee achterkleinzonen zegden de Kaddisj op, het gebed dat Mendel, Emily en Leon nooit hebben gekregen op de begrafenis die ze nooit hebben gehad. Ook ontroerend was een deel uit het concerto Kol Nidre, het gebed dat wordt gezongen bij het begin van Yom Kipoer, hier gespeeld door Nele Verhaert (viool) en Ben Faes (cello). Hierna konden mensen nog wat blijven napraten. Mendel Fishel besloot: “Vandaag stonden mijn grootouders en mijn oom centraal. Maar eigenlijk is de belangrijkste boodschap dat dit nooit meer mag gebeuren.”

Foto boven: de nazaten van Mendel Fishel en Emily Black (© Ricky Van Dyck)

Foto midden: vlnr: Emily Black, Leon Fishel, Mendel Fishel

Foto onder: de drie struikelstenen (© Ricky Van Dyck)