De Marokkanen van nu zijn de evolués van toen

(longread)

Precies honderd jaar geleden werd de stad Antwerpen, in volle koloniale tijd, eigenaar van een Congolese collectie. Dit weekeind start in het MAS de expositie ‘100 x Congo’ waarbij honderd blikvangers in de kijker worden gezet. Het is een tentoonstelling over de vroege contacten tussen Europa en Afrika. Maar het is eveneens een tentoonstelling die uitnodigt om mee na te denken over de beeldvorming van Afrikanen en over de toekomst van de Afrikaanse collectie.

De expositie valt in een woelige periode waarin incidenten tussen zwarte burgers en politieagenten in de V.S.A. leidden tot internationale protesten ‘Black Lives Matter’. Wereldwijd klonk de roep om over te gaan tot een dekolonisatie van het publieke domein. Denk maar aan de beelden die van hun sokkel werden getrokken of hier bij ons, de standbeelden van koning Leopold II die met rode verf werden besmeurd. Maar er is ook de vraag om over te gaan tot de dekolonisatie van de geest. Ons denken is doordrenkt van een superioriteit van wit tegenover gekleurd, dat rechtstreeks voortvloeit uit de koloniale verhoudingen van weleer.

Geen gewetensonderzoek sinds de onafhankelijkheid

Gazet van Deurne sprak hierover met Billy Kalonji, een Antwerpenaar die geboren is in Congo. “Herinner jij je de ‘shout-out’ van Vlaams parlementslid Sihame El Kaouakibi (O-VLD) om racisme te stoppen?” steekt Kalonji van wal: “Ik vrees dat de oproep van El Kaouakibi roepen in de woestijn is omdat onze samenleving is blijven steken in de geest van voor 30 juni 1960, de dag waarop Congo onafhankelijk werd. Want sinds de onafhankelijkheid van de voormalige Belgische kolonie heeft nooit een introspectieve plaats gevonden.” Volgens Kalonji is er in 1960 als het ware een grens getrokken, een ijzeren gordijn. België in het algemeen en Vlaanderen in het bijzonder hebben Congo en bij uitbreiding Afrika losgelaten. Kalonji: “De hele Belgische samenleving heeft nooit een zelfreflectie gehouden over de gevoelens van superioriteit tegenover de landen in het zuiden. Alle lagen van de bevolking zijn hiervan doordrongen. En bij sommige groepen wordt dat zichtbaar in hun commentaren op de sociale media. Soms door ranzige uitspraken maar eveneens door grapjes van bedenkelijk allooi. Zelfs beleidsmakers bedienen zich van een discours waarbij ze de gekleurde medemensen steeds weer benaderen met een aureool van superioriteit.”

Respect voor een vodje

Billy Kalonji wijst erop dat dit niet het alleenrecht is van rechtse partijen: “Ook de zogenaamde progressieve organisaties zijn in ditzelfde bedje ziek. Zij doen wel alsof ze naast de nieuwkomers staan, vinden bijvoorbeeld dat moslims een hoofddoek mogen dragen. Maar ze kunnen nooit echt verhelen dat ze dat een resultaat van een godsdienst vinden waar ze zelf boven staan. Ik heb hier nog een artikel ‘Sp.a doet niets met wat ik zeg’ uit De Zondag van 19 april 2015. In een interview zegt Daniël Termont, oud-burgemeester van Gent (sp.a) : “Het hoofddoekenverbod. Dat moest en zou plots ingevoerd worden in Antwerpen. Jongens, toch. Ik ben een vrijzinnige, mij zegt dat vodje niets, maar ik heb wel respect voor de overtuiging van die mensen.” Waarschijnlijk beseft de man en vele lezers niet hoe kleinerend deze uitspraak wel is. Hoe hij zich als ‘breeddenkend’ mens boven ‘die mensen’ plaatst.” Dat roept dan de vraag op vanwaar die gespleten houding komt. Kalonji: “Ik vrees dat het maar al te vaak is ingegeven vanuit een eigen maatschappelijke positionering tegenover je eigen tegenstanders. In dit geval de positionering tegenover N-VA die tegen de hoofddoeken is. Het doet op zich echter geen afbreuk van je eigen superieure gevoelen.”

Personeel met een migratieverleden wordt beschouwd als evolués

Onze gesprekspartner gaat gedreven verder: “Neem nu Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad, een organisatie waarvoor ik jaren heb gewerkt. Jaren geleden heeft deze organisatie mensen met een migratie achtergrond aangenomen om goed te scoren bij mensen van allochtone afkomst. Pionnen ook die worden ingezet in discussies die vaak verzinken tot op partijpolitiek niveau. Het is een publiek geheim dat een aantal verantwoordelijken aanhangers zijn van klein-links. Maar die nieuwe personeelsleden moesten op een zelfde manier denken, dezelfde referentiekaders aannemen. En als dat niet overeen kwam met het blanke denkkader, werden ze als ballast geloosd. Met steeds hetzelfde argument ‘voldoet niet’. Percentueel ligt het aantal ontslagen gekleurde medewerkers stukken hoger dan de witte medewerkers. En witte medewerkers die kritiek uitten mochten volgen. Met goedkeuring van de Raad van Bestuur. Het koloniale denken zit ook in deze organisatie ingebakken. Samenlevingsopbouw behandelt haar personeel met een migratieverleden als indertijd de koloniale overheid de evolués behandelde. Congolezen die leefden en dachten als de Belgen maar tweederangsburgers bleven.” Billy Kalonji besluit: “Eigenlijk is dit symptomatisch voor de hele Belgische samenleving die nog steeds doordrenkt is van koloniale regels, normen en waarden die, vaak onbewust, bepalen hoe je iets beoordeelt.”