Dochter van de dekolonisatie

(Longread)

Tijdens mijn vakantie stak in mijn reiskoffer slechts één boek. Een boek dat door de moord op George Floyd in de USA bijzonder actueel was.

Nadia Nsayi is in Congo geboren en groeide op in België. De jonge vrouw heeft zowel wortels in de rode aarde van Congo als in de kleigrond van België. Haar grootvader langs vader zijde was een koloniaal ambtenaar. Het maakt van Nsayi een goed geplaatst persoon om over de tweespalt Congo-België te praten. Temeer omdat Nsayi een politicologe is met specialisatie Congo en gewerkt heeft bij Broederlijk Delen en Pax Christi en daardoor nauw betrokken was met de voormalige Belgische kolonie. Uit haar terreinkennis en contacten is een boek ontstaan: ‘Dochter van de dekolonisatie’. Het boek was nog maar net van de persen gerold of in de USA werd George Floyd slachtoffer van politiegeweld en brak wereldwijd ‘Black Life Matters’ los. Actievoerders klaagden het racisme aan en haalden onder andere beelden van mensen die zich hadden bezondigd aan slavenhandel neer. Hier bij ons was koning Leopold II het mikpunt van de actie. De vorst had in 1885 op de conferentie van Berlijn een gebied verkregen dat hij als een absoluut heerser kon besturen. Dat gebeurde op zo’n brutale wijze, om het met de woorden van Nadia Nsayi te zeggen: “De Congostaat is een plundereconomie in combinatie met terrorisme van de staat en de concessiebedrijven.”

Congo door de eeuwen heen

Het boek is opgedeeld in drie delen. Het eerste en tweede deel gaan over de geschiedenis van Congo gemengd met het verhaal van Nadia Nsayi zelf. De geschiedenis is beknopt maar helder weergegeven. Eigenlijk is het een samenvatting van wat eerder al uitgebreid werd beschreven door Daniel Vangroenweghe in ‘Rood Rubber’ of Adam Hochschild in ‘De Geest van Leopold II en de plundering van de Congo.” Maar dat zijn dikke pillen om te lezen, dus verschijnt het werk van Nsayi op het juiste ogenblik. Het geeft achtergrondinformatie bij wie niet weet waarom de beelden van een overleden koning rood worden gekleurd. En het overloopt de geschiedenis van het toenmalige koninkrijk Kongo in de 17^de eeuw tot de inauguratie van de nieuwe president Felix Tshisekedi. De schrijfster wijst hierbij telkens weer op de bedenkelijke rol die België te vaak heeft gespeeld. Je kan alleen maar besluiten dat die hele periode in de eindtermen van ons onderwijs horen.

Oude witte dominante mannen

Op het einde van het tweede deel haalt Nsayi een meningsverschil met Guy Poppe aan. Zonder in  te gaan op de discussie, besluit ze: “Ik merk dat oudere witte mannen mijn kritische kijk op het Congolese regime appreciëren , tegelijk maakt mijn pleidooi voor dekolonisatie zoals de bestrijding van structureel racisme sommigen ongemakkelijk en zelfs defensief. Bedreigt mijn pleidooi hun machtige positie in de samenleving? Als jongere zwarte vrouw vind ik de dominantie van Kabila in Congo problematisch maar de dominantie van oudere witte mannen in het Vlaamse Congodebat is dat ook.” Los van ‘de machtige positie in de samenleving’ van een journalist op rust, vind ik de hele discussie over de dominantie van witte mannen fel overroepen en zelfs mispast. Een aantal van deze mensen, mannen en vrouwen, hebben de samenwerking van België met Congo kritisch opgevolgd en niet geaarzeld om de vinger op de pijnplekken te leggen. In een periode dat er geen andere stemmen weerklonken. Hen afserveren als er andere mensen rechtstaan om deel te nemen aan het debat, is een gebrek aan respect. Bovendien is ‘dominantie van witte mannen’ geen echt argument in een discussie.

Dekolonisatie van de geest

In het derde deel van haar boek gaat Nadine Nsayi dieper in op het aspect ‘dekolonisatie’. Ze vertelt dat kolonisatie een verderfelijke systeem is dat bovendien gepaard gaat met racisme. De verwezenlijkingen van een koloniale overheid verschonen in de verste verte de wandaden van een koloniale bezetting niet. “Een zwarte slaaf die eten krijgt, leert lezen en verzorgd wordt, blijft een slaaf in dienst van de witte meester.” schrijft zij. Zij gaat verder dat de koloniale erfenis ingebakken zit in de geesten, woorden, handelingen, straten,… Zij wijt dit aan het feit dat na de formele politieke dekolonisatie van Congo in 1960 de Belgische staat de economische macht stevig in handen hield. Een aspect dat ik niet terugvind in haar betoog, is dat de publieke opinie, zeker toch in Vlaanderen, is afgehaakt na ’60. Volgens wijlen Ludo Renders van ‘La Piscine d’activité’ was er ter hoogte van Brussel als het ware een mentaal ijzeren gordijn opgetrokken, waar zo goed als geen enkel culturele activiteit doordrong. Waardoor de geesten bleven hangen in een koloniale sfeer. Tussen haakjes, Ludo heeft met de activiteit Boulevard Amandla hedendaagse Afrikaanse kunst naar Antwerpen gebracht en gekoppeld aan Europese kunst. Maar de auteur heeft overschot van gelijk, je kan wat er is gebeurd in Congo niet eeuwig onder de mat blijven vegen. Ze roept op tot een nieuwe vorm van dekolonisatie. In de eerste plaats door te erkennen dat kolonisatie een fundamenteel onrechtvaardig systeem is. En eveneens door te erkennen van ‘witte superioriteit’ tegenover ‘zwarte inferioriteit’ als koloniale denkbeelden. Erg belangrijk in een samenleving die steeds meer divers wordt.

De slogans voorbij

Nsayi geeft toe dat de dekolonisatie teveel in slogans blijft steken en ze geeft zelf vier soorten acties. Culturele acties waarbij dan gedacht wordt aan het publieke domein met straatnamen vernoemd naar koloniale figuren. Maar er zijn geen straten vernoemd naar zwarte figuren uit de Belgisch Congolese periode. Ze pleit ook voor meer info bij beelden van koloniale figuren. Educatieve acties waarbij de Belgische kolonisatie meer aan bod moet komen in het onderwijs of meer kleur moet komen in de media. Sociaal-economische acties waarbij moet worden ingezoomd op de hoogopgeleide Congolese diaspora die moeilijk werk vindt.  En tenslotte internationale acties waarbij moet worden samengewerkt met Congolese partners, niet zozeer met de overheid.

Witte superioriteit versus zwarte inferioriteit

De schrijfster geeft in dit hoofdstuk toe dat er veel energie gaat naar culturele eisen zoals zwarte Piet, standbeelden, straatnamen en musea. Misschien omdat die eisen eenvoudig en behapbaar zijn? Deze eisen worden eveneens door een groot aantal jonge witte mensen onderschreven. Maar daar schort iets. Want zoals Nadia Nsayi het zelf zegt, is dekolonisatie ook het erkennen van ‘witte superioriteit’ tegenover ‘zwarte inferioriteit’. En laat dit nu vaak het grote mankement zijn in onze samenleving. Je hebt mensen die racistisch zijn. Daarnaast heb je een grote groep mensen die niet racistisch zijn ingesteld. Maar die niet beseffen dat het witte superioriteitsdenken ook in hun eigen denken is binnengeslopen.

De zaak Samenlevingsopbouw

Neem nu Billy Kalonji, de in het boek vermelde pionier van de Congolese gemeenschap in Vlaanderen. Hij heeft jaren de ‘Talentendag’ voor jongeren van Afrikaanse origine georganiseerd. Billy werkte toen voor Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad, een gesubsidieerde privé-organisatie voor opbouwwerk. Deze organisatie nam in de loop der jaren regelmatig mensen met een migratie achtergrond aan. Maar die nieuwe personeelsleden moesten op een zelfde manier denken, dezelfde referentiekaders aannemen. En als ze afweken van het blanke denkkader, werden ze geloosd als ballast. Met steeds hetzelfde argument ‘voldoet niet’. Percentueel ligt het aantal ontslagen gekleurde medewerkers stukken hoger dan witte medewerkers. En witte medewerkers die kritiek uitten, mochten volgen. Met goedkeuring van de Raad van Bestuur. Ook Billy heeft gebotst. Het koloniale denken zit nog steeds in deze organisatie ingebakken, ondanks de likes op facebook van de leidinggevenden bij posts die over dekolonisatie gaan.

Info

Dochter van de dekolonisatie. Nadia Nsayi. Uitgeverij EPO. ISBN: 978 94 6267 178 2. Verkrijgbaar in de boekhandel.